ყოველი ხელისუფლება იმას უნდა გრძნობდეს, რომ ხალხის წინაშე პასუხს აგებს
ინტერვიუ "ფონდი ღია საზოგადოება საქართველოს" აღმასრულებელ დირექტორთან ქეთევან ხუციშვილთან
-"ღია საზოგადოება საქართველო", რომელიც სოროსის ფონდის სახელით უფროა ცნობილი, უკვე რამდენი წელია, რაც საქართველოში მოღვაწეობს. თქვენი აზრით, რა არის ამ საქმიანობის შედეგი?
- "ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო" 1994 წელს გაიხსნა, ანუ წელს ფაქტიურად საქართველოში მოღვაწეობის 15 წელი გვისრულდება. ძნელია ასეთი მრავალწლიანი შედეგების შეფასება, მითუმეტეს იმ ქვეყანაში, რომელიც დღესაც მძიმე დღეშია, მაგრამ მე მაინც შემიძლია ვთქვა, რომ ფონდმა გარკვეული წვლილი შეიტანა საქართველოში როგორც სამოქალაქო საზოგადოების, ისე მედიის განვითარებაში, სხვადასხვა არასამთავრობო ჯგუფების შექმნასა და გაძლიერებაში. დღეს, ავად თუ კარგად, საქართველოში სამოქალაქო საზოგადოება გვაქვს. ეს საზოგადოება საკმაოდ მრავალფეროვანია. ასევე გვყავს არაერთი ძლიერი არასამთავრობო ორგანიზაცია, მე ვთვლი, თუნდაც ის ფაქტი, რომ დღეს არსებული ორგანიზაციები, როგორიცაა: "ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია", "საერთაშორისო გამჭვირვალეობა-საქართველო" "სამართლიანი არჩევნები" და ა.შ ასეთი ძლიერი არასამთავრობოების არსებობა მხოლოდ ჩვენი ფონდის დამსახურება არა, მაგრამ ამაში სხვა დონორებთან ერთად ჩვენი ფონდის წვლილიცაა. ასევე ვთვლი, რომ ფონდს საკმაოდ ბევრი აქვს გაკეთებული მედიის არსებობისთვის და შეიძლება ითქვას მისი გადარჩენისთვისაც.
- 2009 წელს განხორციელებული პროექტებიდან ხომ ვერ გამოყოფდით რამდენიმეს და ხომ არ მოგვითხრობდით, რა კონკრეტული სასარგებლო შედეგები მოჰყვა მათ განხორციელებას?
- მე თვითონ დაახლოებით ერთი წელია, რაც ფონდში ვმუშაობ. ჩემი აზრით, წელს არაერთი საინტერესო პროგრამა წამოვიწყეთ და მრავალ საინტერესო წამოწყებას დავუჭირეთ მხარი. პირველ რიგში უნდა გამოვყოთ მედიაპროექტები. მედიის დასახმარებლად და გასაძლიერებლად ჩვენ გვქონდა როგორც კონკურსები, ასევე თავისუფალი პროექტები. შემიძლია აღვნიშნო რეგიონალური რადიოების ქსელი, რომლის ფარგლებშიც შეიქმნა ერთიანი ასოციაცია, რაც მიმაჩნია, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია. მეორე, რაც ასევე გამოსაყოფია, მიმდინარე წელს ახალი მედიისადმი ჩვენი დახმარებაა. გარდა ამისა, ჩვენ ჩავატარეთ ახალი მედიის ფორუმი, სადაც მოწვეული გვყავდა, ერთის მხრივ, გამოცდილი ჟურნალისტები, მეორე მხრივ კი ახალგაზრდა დამწყები ბლოგერები, ახალგაზრდები, რომლებიც ფეისბუქში აქტიურობენ. მიმდინარე წელს ერთ-ერთი პრიორიტეტი იყო დამოუკიდებელი სტუდიების დახმარება და საგამოძიებო ჟურნალისტიკის განვითარების ხელშეწყობა. რაც შეეხება სხვა მიმართულებებს, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მონიტორინგის პროგრამა, რომლის ფარგლებშიც შეიქმნა არასამთავრობო ორგანიზაციების კოალიცია, რომლებიც ახდენენ საერთაშორისო დონორთა მიერ გამოყოფილი 4,5 მლრდ-ს გადმორიცხვისა და ხარჯვის მონიტორინგს.
ვერ ვიტყვი, რომ ყველა მიმართულებით წარმატებას მივაღწიეთ, მაგრამ ვთვლი, რომ რამდენიმე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი მაინც გადავდგით. მაგალითად, სხვა ორგანიზაციებთან ერთად მივაღწიეთ იმას, რომ ნაციონალურ პარკზე აღარ გაივლის 500 კილოვატიანი გადამცემი ხაზი, რაც დამანგრეველი იქნებოდა ბორჯომის პარკისათვის და უკვე გადაწყვეტილია, რომ ხაზი შემოვლით გაივლის და შესაბამისად, ბუნებას შევინარჩუნებთ. უახლოეს მომავალში დავასრულებთ ანგარიშს ადამიანის უფლებების დარღვევებზე რუსეთ-საქართველოს ომის დღეებში და ამ ანგარიშს იანვრის დასასრულისთვის წარვადგენთ. ამ ანგარიშს ჩვენ წარვადგენთ საქართველოში, ჰააგაში და ვაშინგტონში, იმისთვის, რომ უფრო ფართოდ მოხდეს ამ პრობლემების ანალიზი და შესაძლოა აღძრული იქნას ახალი საერთაშორისო საქმეები რუსეთის წინააღმდეგ. ესეც სერიოზულ მიღწევად მიმაჩნია.
- როგორია ფონდის სტრუქტურა, ჩვეულებრივ, რა ძირითადი მიმართულებებით მიმდინარეობს მუშაობა?
- ფონდის სტრუქტურა საკმაოდ სპეციფიურია. ჩვენ გვყავს აღმასრულებელი საბჭო, რომელიც ჩვეულებრივ შედგება 7 ადამიანისგან. აღმასრულებელი საბჭოს თითოეული წევრის შერჩევა საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია. ეს ის ერთადერთი პროცესია, რომელშიც ჩართულია ნიუ-ორკის ოფისიც, რომ გარკვეულწილად მოხდეს გადამოწმება, რომ პროცესი სრულიად სამართლიანად მიდის. ჩვენ ვცდილობთ, რომ საზოგადოებისთვის ცნობილი ადამიანები მოვიწვიოთ ხოლმე, რომელთაც კარგი რეპუტაცია აქვთ. გარდა ამისა, ვიწვევთ იმ ადამიანებს, რომლებიც ერკვევიან იმ თემებში, რაზეც ჩვენ ვმუშაობთ. შემიძლია დაგისახელოთ ადამიანები, რომლებიც დღეს აღმასრულებელ საბჭოში გვყავს, ესენია: ია ანთაძე, ზვიად ქორიძე, გაგა ნიჟარაძე.
ჩვენ 4 ძირითადი მიმართულება გვაქვს და შესაბამისად, გვყავს კომისიები. ამ ექსპერტთა კომისიების ახალი წევრების არჩევა და დამტკიცება უკვე აღმასრულებელ საბჭოში ხდება. შემოსულ პროექტებს, იქნება ეს კონკურსი თუ ღია კარის ფარგლებში შემოსული პროექტი, სწორედ კომისია განიხილავს. კომისია გადაწყვეტილებებს კონსენსუსის გზით იღებს, მაგრამ ხშირად კომისიის წევრებს შორის არის ხოლმე აზრთა სხვადასხვაობა, და თუკი შეთანხმება არ ხერხდება, მაშინ უკვე გადაწყვეტილება კენჭისყრის შედეგად მიიღება. რატომ არის ასეთი რთული სტრუქტურა? იმისათვის, რომ არ მოხდეს ძალიან სუბიექტური გადაწყვეტილების მიღება, ანუ მხოლოდ პროგრამამ ან მხოლოდ დირექტორმა არ მიიღოს გადაწყვეტილება ამა თუ იმ პროექტის დაფინანსების შესახებ.
- ხომ არ მიიჩნევთ, რომ ფონდი "ღია საზოგადოება საქართველოს" მიერ წლების და მათ შორის მიმდინარე ეტაპზე საქართველოში გაკეთებული სასიკეთო საქმეების თაობაზე საზოგადოება სათანადოდ არ არის ინფორმირებული? ეს გარკვეული მიდგომა და ნორმაა, თუ ამ მიმართულებით ნაკლები მუშაობის შედეგი?
- მე ვერ ვიტყოდი, რომ საზოგადოება ჩვენი ფონდის შესახებ ინფორმაციას საერთოდ არ ფლობს, მაგრამ უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ წლების მანძილზე გვქონდა განწყობა, რომლის მიხედვითაც ჩვენი საქმე უნდა გვეკეთებინა, რასაც ადრე თუ გვიან დადებითად შეაფასებდნენ. ახლა მივხვდით, რომ ეს მიდგომა უნდა შევცვალოთ და უფრო მეტი კავშირი უნდა დავამყაროთ მედიასთან, უფრო მეტად გამოვჩნდეთ საზოგადოებაში. გარდა ამისა, ვცდილობთ, რომ სამოქალაქო საზოგადოება ჩვენს გარშემო შემოვიკრიბოთ და მათთან ერთად მივიღოთ გადაწყვეტილებები.
- რამდენად აქტიური იქნება ფონდი 2010 წელს? გაიზრდება თუ შემცირდება ფონდის დაფინანსება?
- ჩვეულებრივ ფონდი შეიმუშავებს ხოლმე სტრატეგიას 2 ან 3 წლისთვის და ამ სტრატეგიის შემუშავებისას ჩვენ, პირველ რიგში, ვითვალისწინებთ რა საჭიროებებია ქვეყანაში და ჩვენმა დაფინანსებამ რა მნიშვნელოვანი შედეგები შეიძლება მოგვცეს. 2010 წელს ფაქტიურად იგივე პრიორიტეტები იქნება შენარჩუნებული, რაც 2009 წელს. ანუ სამოქალაქო საზოგადოების დახმარება და გაძლიერება, მედიის თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის ხელშეწყობა, ადამიანის უფლებების დაცვა, კარგი მმართველობის ხელშეწყობა ქვეყანაში და ბოლოს, ჯანდაცვის სისტემაში ადამიანის უფლებების დაცვა, ეს უკანასკნელი ცალკე მიმართულებად გვაქვს. მედიის პროგრამაში, გარდა იმ მიმართულებისა, რაც გვქონდა, დაგვემატება კიდევ ერთი პრიორიტეტი, ჟურნალისტური განათლების ხელშეწყობა. რაც შეეხება დაფინანსებას, ბიუჯეტი იგივე მოცულობის გვექნება, რაც 2009 წელს.
- თბილისის ინტელექტუალთა წრეში, ჯერ კიდევ შევარდნაძის დროიდან გავრცელებული იყო აზრი, რომ ფონდები გადაწყვეტილებებს იღებდნენ მთავრობასთან კონსულტაციების გზით. შევარდნაძის დროს გადამწყვეტი იყო ჟვანია-სააკაშვილის ჯგუფის დამოკიდებულება ამა თუ იმ ორგანიზაციისადმი. თქვენი ფონდის შემთხვევაში როგორ იყო და დღეს როგორ არის?
- არ მიმაჩნია ეს სწორ შეფასებად. მე თვითონ ვიყავი ფონდის აღმასრულებელ საბჭოში რამდენიმე წელი და არ მახსოვს მცდელობა ხელისუფლების მხრიდან, რომ რაიმე გადაწყვეტილების მიღებისას ზეწოლა ყოფილიყო. ასევე ვერ ვიტყვი, რომ რაიმე საგანგებო ზეწოლაა ახლა. ჩვენ გვაქვს გარკვეული ურთიერთობა მთავრობასთან, სხვადასხვა სტრუქტურებთან, მაგრამ საგანგებო მცდელობა მათგან, რომ მივიღოთ ესა თუ ის გადაწყვეტილება, ჯერ-ჯერობით არ ყოფილა. იმედია არც იქნება.
- ფონდის ყოფილი ხელმძღვანელი დავით დარჩიაშვილი დღეს მმართველი პარტიის ერთ-ერთი ლიდერია. ხომ არ გულისხმობს ეს, რომ ნაციონალების გავლენა დიდია გადაწყვეტილებების მიღებისას? თუ არ ვცდები, ბატონი დარჩიაშვილი დღესაც ფონდის გამგეობის წევრია.
- დავით დარჩიაშვილი 5 წელი იყო ფონდის დირექტორი, ამიტომ საზოგადოების წარმოდგენაში იგი ჯერ კიდევ ფონდთანაა ასოცირებული. შემიძლია დაგარწმუნოთ, რომ ფაქტიურად იგი დღეს ფონდის საქმიანობაში არანაირ მონაწილეობას არ იღებს, არც აღმასრულებელი საბჭოს წევრია და არც კომისიის წევრი და შესაბამისად, ჩვენს გადაწყვეტილებებზე იგი - არავითარ ზეგავლენას არ ახდენს.
- თუ ობიექტურები ვიქნებით და გაზეთ "ბანკები და ფინანსებს" ეს არაერთხელ აღუნიშნავს, "ღია საზოგადოება საქართველო" ყველაზე დამოუკიდებელი და ობიექტური იყო ყოველთვის გადაწყვეტილებების მიღებისას, ახლაც ასეა. სხვა მხრივ, არ დააფინანსებდით "მაესტროს" "პროფესია ჟურნალისტს", ნანა ლეჟავას (სტუდია GNS) "კვირის რეპორტაჟს" და ვახტანგ კომახიძის ჟურნალისტურ გამოძიებებს. თუმცა, აქაც იგრძნობა, რომ რაღაც ვიწრო წრეს ქმნით და გრანტებს იღებენ არა პრობლემის აქტუალობისა და ჯგუფის ინტელექტუალური პოტენციალის შესაბამისად, არამედ პოლიტიკური კონიუნქტურის კონტექსტში. რეალურად როგორ არის საქმე?
- პირველ რიგში, დიდი მადლობა ასეთი შეფასებისთვის. ჩვენ შეზღუდული რესურსები გვაქვს და შესაბამისად, ვერ დავაფინანსებთ ყველა იმ პროექტს, თუნდაც კარგს, რომელიც შემოსულია. ყოველთვის საჭირო ხდება არჩევანის გაკეთება. რაც შეეხება საგამოძიებო ჟურნალისტიკას, დღეს არის 3 ძლიერი საგამოძიებო ჯგუფი და წელს სამივეს დაფინანსება მოხდა. არა იმიტომ, რომ ეს ძლიერი ჯგუფებია, არამედ იმიტომ რომ მათ კარგი პროექტები შემოიტანეს და, შესაბამისად, დაფინანსდა. წელს ჩვენ გვქონდა კონკურსი გაზეთებისთვის ვებ-საიტების განვითარებაზე და 5-მა გაზეთმა გაიმარჯვა - "რეზონანსმა", "24 საათმა", "კვირის პალიტრამ", "გურია ნიუსმა" და "ქუთაისის P.შ".- მა. ეს მცირე გრანტები იყო, მაგრამ მათ ძალიან დაეხმარათ თავიანთი ვებ-საიტების განსავითარებლად. ჩვენ გვქონდა კონკურსი რეგიონალური ტელევიზიებისთვის და 5 გრანტი გაიცა, მაგრამ კიდევ უფრო მეტი გამარჯვებული აღმოჩნდა, რადგან ერთ გრანტში 3 ტელევიზია მონაწილეობდა. რაც შეეხება დიდ ნაციონალურ ტელევიზიებს, მათ ჩვენთვის გრანტებისთვის არ მოუმართავთ. მე ვიტყოდი, რომ მათ ჩვენი დაფინანსება არც სჭირდებათ.
- ხომ არ მიიჩნევთ, რომ ფონდი ნაკლებ ყურადღებას უთმობს, ვიდრე ეს პრობლემები ამას იმსახურებს, ეკონომიკურ მედიას და ეკონომიკისა და ბიზნესის პრობლემებს საერთოდ.
- ადრე ჩვენ გვქონდა ეკონომიკის განვითარების პროგრამაც, მაგრამ როცა 2009 წლის სტრატეგია იწერებოდა, საბჭომ გადაწყვიტა, რომ იგი დაეხურა, რადგან არ იყო წარმატებული. ამასთან, მიგვაჩნია, რომ ფონდი უნდა კონცენტრირდებოდეს რამდენიმე მიმართულებაზე, რადგან ყველაფერს ერთად ვერ გააკეთებს. ამიტომ დღეისათვის არ გვაქვს ეკონომიკური განვითარების პროგრამა და, სამწუხაროდ, ეკონომიკურ მედიასაც ნაკლებ ყურადღებას ვუთმობთ, თუმცა, კარგი ბიზნეს-ჟურნალისტიკის განვითარება მე მიმაჩნია, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია საქართველოში. ამიტომ არ გამოვრიცხავ, რომ მედიაპროგრამიდან ცოტა მეტად ვიფიქროთ ეკონომიკური მედიის განვითარებაზე.
- რამდენად შეესაბამება, თქვენი აზრით, ფონდის მიერ დახარჯული სახსრები მიღწეულ შედეგებს? საერთოდ, საერთაშორისო ფონდების საქართველოში საქმიანობის რეზულტატს როგორ შეაფასებდით, გამომდინარე ჩვენი ქვეყნის დღევანდელი ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური მდგომარეობიდან?
- მიმდინარე წელს 300-მდე გრანტი გავეცით. მათი ნაწილი ძალიან მცირეა, ხოლო დანარჩენი კი საშუალო და დიდი გრანტები. ვფიქრობ, რომ იმ სახსრების გათვალისწინებით, რაც გვქონდა, საკმაოდ ბევრი მოვახერხეთ. რაც შეეხება საერთოდ საერთაშორისო ორგანიზაციების მოღვაწეობას, ეს რთული თემაა. ერთი მხრივ, მე ვთვლი, რომ მათ მაინც ჰქონდათ შედეგი თუნდაც იმიტომ, რომ საქართველო ვითარდება, ეკონომიკა არ არის დანგრეული და სახელმწიფო არ არის მოშლილი. ის დიდი საერთაშორისო დახმარება, რომელიც ომის შემდეგ შემოდის, რომ არ შემოსულიყო ჩვენთან უმწვავესი პროცესი იქნებოდა. ჩემი აზრით, სწორედ ეს დახმარება განაპირობებს იმას, რომ აქ სრული ქაოსი და სახელმწიფოს ჩამოშლა არაა. ფართომასშტაბით რომ შევხედოთ, დღეს ძალიან ბევრი საუბარია მსოფლიოში, რომ საბოლოო ჯამში იყო კი ეს ეფექტური? მძიმე მაგალითი საერთაშორისო დახმარებების არაეფექტურობის არის აფრიკა, სადაც მართლა მრავალი მილიარდია დახარჯული და რეალური შედეგები არაა. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში კი ამ დახმარებებმა შესაბამისი ნაყოფი გამოიღო და ქვეყნების ნაწილი უკვე შეუერთდა ევროკავშირს. როგორც ჩანს, საერთაშორისო დახმარების სწორად და ეფექტური გამოყენება ძალიან ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული. მათ შორის, ნორმალური ხელისუფლება, მეტ-ნაკლებად განვითარებული საზოგადოება და ა.შ. მძიმე კორუფციულ ქვეყნებში, სამწუხაროდ, ეს დახმარება შესაბამის შედეგს არ იღებს. ეს ისეთი სფეროა, რომ ყველამ ბევრი უნდა ვიფიქროთ, რომ ყველა ტიპის დახმარება გახდეს უფრო ეფექტური. ყოველი ხელისუფლება იმას უნდა გრძნობდეს, რომ ხალხის წინაშე პასუხს აგებს. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია აქტიური ჯგუფების არსებობა, რომლებიც ყოველთვის ძალიან მკაცრ მონიტორინგს გაუწევენ ხელისუფლების საქმიანობას.
[ესაუბრა შოთა ბუჩუკური]
